Vogels in de moestuin

Vogels in de moestuin

Ten aanzien van vogels in de moestuin richt het moestuinieren zich van oudsher op het voorkómen van schade door vogels, door het weren van die vogels.
Het modernere, ecologische en natuurlijk moestuinieren richten zich meer op het bevorderen van nuttige vogels in de tuin.
Beide benaderingen vullen elkaar aan:

 

Top

Hoe vermijd je schade door vogels?

Veel vogels zijn verzot op ontkiemende zaden en op knoppen, bessen, zaden en vruchten. Daarmee kunnen zij soms schade aanrichten in de moestuin.

Het weren van vogels uit de tuin deed en doet men vooral met barrières, geluid, visueel of zelfs nog drastischer door het doden van vogels.
Nadeel van veel van deze methodes is dat zij vaak niet selectief zijn en ook tegen de nuttige vogels werken. Sterker nog, sommige van juist de schadelijke vogelsoorten, met name van de kraaienfamilie, zijn hiervoor veel te slim. Zij laten zich niet lang wegjagen van de tuin. Zodat wij met dit soort maatregelen ook nog vaak de verkeerde vogels wegjagen.

Lees verder onder de foto.

Vogelverschrikker op onze moestuin (© André Wonink)
Vogelverschrikker op onze moestuin (© André Wonink)

Verwijder de gebruikte middelen in elk geval meteen na de oogst. Vooral netten: vogels raken hierin verstrikt. De eerste drie jaar van onze vereniging is het al diverse keren nodig geweest om zangvogels uit de netten te bevrijden. Ruim netten daarom meteen op zodra ze niet meer nodig zijn.

Verwijder de gebruikte middelen in elk geval meteen ná de oogst.

Top

Aanvullende natuurvriendelijke maatregelen

Enkele natuurvriendelijke ad hoc maatregelen, die geen volledige oplossing bieden maar wel een beetje kunnen helpen om de schade te beperken:

  • De rode kleur van de aalbessen trekt vogels aan en mussen pikken ook graag aan bessenknoppen. Soms willen vogels met bessen vooral hun dorst lessen: plaats een vogelbadje bij de bessenstruiken, geef ze te drinken om ze af te leiden van de rode bessen.
  • In plaats van rode bessen, gebruik bij voorkeur de variëteit met witte bessen. De struik produceert net zo veel bessen en ze smaken net zo lekker. Alleen de vogels voelen zich niet zo tot de witte kleur aangetrokken. Je oogst zo dus veel meer bessen.
  • Op een kleine moestuin, plaats plastic flessen waar de bodem is uitgesneden over de jonge kiemplanten. Dit biedt een puike bescherming tegen zowel vogels, muizen en slakken zonder dat er slachtoffers vallen. Zo hoeft men vogels niet te verjagen en niet met muizengif en slakkengif te werken. Doe een stokje door de fles om te voorkomen dat die bij harde wind wegwaait. Als de kiemplant voorbij het kwetsbare stadium is (meestal al na een week of twee), verwijder dan de flessen.

 

Top

Lok nuttige vogels in de moestuin.

Tot dusverre zijn enkele maatregelen getroffen bij de BMVH om nuttige vogels naar de tuin te lokken:

  1. Vogelveilige heggen;
  2. Nestkasten voor torenvalken;
  3. Nestkasten voor insectenetende zangvogeltjes;
  4. Knotwilgen.

 

Top

Vogelveilige heggen

Dichte doornstruiken zijn goede vogelschuilplaatsen. Vaak leveren ze ook nog smakelijke bessen. Roofdieren worden door de doornen afgeschrikt.

Onze moestuin is omringd door een meidoornhaag en een gevarieerde, gedoornde moestuinheg.

Top

Nestkasten voor torenvalken

Waarom torenvalken? Bij torenvalken bestaat circa 85% van de prooien uit kleine zoogdieren, met name veldmuizen. En aan veldmuizen hebben wij op onze moestuin geen gebrek. Als uitgesproken veldmuisjagers zijn deze valken daarom van harte welkom bij ons.
Torenvalken hebben meestal een legsel van 3 tot 6 eieren. De broedtijd is in de maanden april tot juli. Na de leg van het eerste ei is er een broedtijd van circa 4 weken. Daarna voeden de ouders de jongen nog een maand lang in het nest waarna de jongen vliegvlug zijn. Ook daarna voeren de ouders vaak nog wekenlang de jonge vogels.
Een volwassen torenvalk eet wel vier veldmuizen per dag, een paartje torenvalken eet dus wel acht veldmuizen per dag. Een paartje torenvalken met jongen, afhankelijk van het aantal jongen, dus nog heel veel meer. Een torenvalk kan wel een muis per half uur vangen.

Als uitgesproken veldmuisjagers zijn torenvalken
van harte welkom bij íedere moestuin.

Lees verder onder de foto’s.

(Foto’s: Pixabay (Bishnu Sarangi & Anika Kruemel), CC0 Creative Commons)

Top

Nestkasten maken en ophangen

Torenvalken broeden graag in nestkasten en in de eerste twee jaren van de BMVH zagen wij al vaak torenvalken in de directe omgeving. Het was dus een no brainer voor ons om in de winter van 2017 speciale nestkasten voor deze vogels te maken en naast de moestuin in de bomen te hangen. Auke sloeg aan het zagen en timmeren, André zwaaide met de kwast met groene verf en de gemeente Hengelo bood de helpende hand met een hoogwerker met bemensing om de nestkasten hoog te kunnen ophangen. In samenwerking met de beheerder van het Beleefbos, de werkgroep Beleefbos van IVN Hengelo, hebben wij daarna aan de rand van het bos en de moestuin drie nestkasten voor torenvalken opgehangen.

Hang altijd ten minste één nestkast voor torenvalken op bij moestuinen!

Broedsucces van de torenvalken

Wij hadden geluk: meteen succes! Binnen enkele maanden, in de lente van 2017, vestigde een paartje torenvalken zich in een nestkast. Zij slaagden er in om maar liefst vijf jongen begin juli succesvol te laten uitvliegen. Dit nest van torenvalken moet in de lente en vroege zomer van dat jaar zeker ruim duizend veldmuizen soldaat hebben gemaakt in, en in de nabijheid van, onze moestuin. Dat verlost ons niet van de veldmuizen maar het levert wel een zinvolle bijdrage aan het resultaat van de moestuin.
In 2018 was het opnieuw raak: een nest met vier jonge torenvalken.
Lang waren torenvalken de meest talrijke in ons land broedende roofvogels. Maar sinds 1990 nemen ze gestaag in aantal af, een afname die zich de laatste jaren versnelt. In 2017 was de situatie zo verslechterd dat daarom de overheid de torenvalk op de Rode Lijst van Bedreigde Nederlandse Broedvogels plaatst. Dus laten wij trots zijn op onze torenvalken bij de moestuin.
In 2019 was het weer raak: wéér een nest met vier jonge torenvalken.

De aanwezigheid van torenvalken is dus belangrijk voor moestuinen.

Lees verder onder de foto.

Het eerste jong heeft net het nest verlaten en de andere vier kijken over de rand toe (© Susanne Vedder)
Het eerste jong heeft net het nest verlaten en de andere vier kijken over de rand toe (© Susanne Vedder)

Top

Andere voordelen

Bijkomend voordeel van het nest torenvalken was dat het mannetje nogal fel was op zijn territorium. Houtduiven werden uit de omgeving van het nest verjaagd en achtervolgd soms tot aan de vmbo-school aan toe. Eksters en kauwen in de Voedseltuin werden flink aangepakt en na enig verzet en tegenzin, steeds weer verjaagd. Uit de vijver in het naast de moestuin gelegen Beleefbos werd zelfs een veel grotere Blauwe reiger op de vlucht gejaagd. Onverdraagzaam type, die papa valk.
Van die Blauwe reiger hadden wij op de moestuin natuurlijk geen last. Maar dat papa valk die duiven, eksters en kauwen in de lente en vroege zomer een beetje uit de buurt hield was wel fijn. Ook zal het silhouet van de roofvogel in de lucht zal zeker vogels hebben verjaagd van onze groentebedden.

Torenvalken verminderen ook schade door andere vogels aan moestuinen.

Top

Nestkasten voor insectenetende zangvogeltjes

Waarom insectenetende zangvogeltjes? Deze zangvogeltjes kunnen een grote bijdrage leveren om schade door insecten te helpen beperken op moestuinen. Het zijn daarom graag geziene vogels in de moestuin.
Bijvoorbeeld, een nestje koolmezen kan bestaan uit 2 volwassen vogels, met vaak wel 8 – 13 eieren. Vanwege de korte levensduur van de kleine insectenetende zangvogeltjes zijn er namelijk per broedsel vaak veel eieren. Dat zijn dus héél veel jonge bekjes die gevoerd moeten worden. Ieder bekje wordt vele tientallen malen per dag gevoerd en dat circa 3 weken lang zo lang de jongen in het nest zitten. Daarna, na het uitvliegen, doorzeeft de hele familie buiten het nest de vegetatie op zoek naar rupsjes en andere insecten.

Eén broedpaartje mezen is zo in een broedseizoen wel goed voor het verwijderen van wel tienduizend rupsen en andere insecten.

Top

Nestkastjes maken en ophangen

Auke en André kregen maar geen genoeg van het zagen, timmeren en verven en het resultaat was een tiental nestkastjes voor diverse soorten insectenetende zangvogeltjes.

Lees verder onder de foto.

Nestkastjes voor diverse soorten zangvogeltjes in de maak (© André Wonink)
Nestkastjes voor diverse soorten zangvogeltjes zijn in de maak (© André Wonink)

In de winter van 2017 zijn deze nestkastjes na overleg met de beheerder van het Beleefbos, de werkgroep Beleefbos van IVN Hengelo, hebben wij daarna aan de rand van het bos en de moestuin opgehangen.

Hang altijd nestkasten op voor insectenetende soorten zangvogels bij een moestuin.

Lees verder onder de foto.

Vogelhuisje ophangen in een eik (© André Wonink)
Vogelhuisje ophangen in een eik (© André Wonink)

Top

Broedsucces van de zangvogels

  • Wij hadden opnieuw veel geluk: in 2017 zijn er maar liefst vijf broedsels geweest in de nestkastjes naast de moestuin. De samenstelling was wat eenzijdig met 3 broedsels van koolmezen en 2 broedsels van pimpelmezen. Maar met maar liefst vijf nesten van insecteneters naast de moestuin heeft dat zeker een goede bijdrage geleverd aan het verantwoord bestrijden van schade door insecten.

    Lees verder onder de foto’s.

    (Foto’s: Pixabay (Christiane “Oldiefan”), CC0 Creative Commons)

    Een zesde nestkastje werd in 2017 ook nog bewoond, maar dat betrof dan een wespennest. Dat is ook leuk, die horen er ook bij en die hebben ook zo hun nut in de natuur.

  • In 2018 zijn er in het Beleefbos en langs de moestuin vijf nestkasten bezet geweest: een paartje koolmees, drie paartjes pimpelmees en een paartje bonte vliegenvanger. De koolmees en de gekraagde roodstaart, echte holenbroeders, hebben daar ook in een knotwilg langs de Dijksweg gebroed. Het nestkastje dat in 2017 in beslag was genomen door wespen, herbergde in 2018 een nest eikenprocessierupsen . . .
    In 2019 zijn er in het Beleefbos en langs de moestuin zes nestkasten bezet geweest: drie paartjes koolmees, twee paartjes pimpelmees en een paartje bonte vliegenvanger.

De nestkasten waarin niet is gebroed, blijken bij het schoonmaken in de herfst intensief te zijn gebruikt door vogels als slaapplaats voor de nacht. Dus alle nestkasten blijken nuttig en zinvol.

Broedende insectenetende zangvogeltjes naast een moestuin leveren een goede bijdrage aan het verantwoord bestrijden van schade door insecten.

Top

Knotwilgen

De zangvogeltjes die in nestkasten broeden zijn vooral holenbroeders. Langs de moestuin aan de kant van de Dijksweg en aansluitend langs de Dijksweg zelf staan wat knotwilgen. Die knotwilgen zijn en blijven – naast de nestkasten – ook erg aantrekkelijk voor de holenbroeders, zoals mezen, boomkruiper, gekraagde roodstaart en ook de steenuil. Zo gaf in 2017 een gekraagde roodstaart de voorkeur aan een knotwilg boven de door ons voor hem gemaakte nestkast.

Die knotwilgen moeten beslist behouden blijven voor de vogels, die zijn daarom ook belangrijk voor de moestuin.

Knotwilgen (© André Wonink)
De vers geknotte knotwilgen in 2014 tijdens de aanleg van de moestuin (© André Wonink)

Top

Vragen of opmerkingen over deze pagina?
Neem dan contact met ons op.

 


De vereniging draagt het biologische gedachtengoed uit en teelt voor goede doelen.